Ứng dụng công nghệ vào giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là tất yếu

Sáng 26/6, tại sự kiện VIAC Symposium 2024 với chủ đề “Thương mại và Đầu tư xuyên biên giới trong bối cảnh kinh tế biến động: Tranh chấp và Trọng tài”, nói về tầm quan trọng của ứng dụng công nghệ thông tin, ông Vũ Tiến Lộc - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) cho biết, kinh tế số hiện là một trong 03 trụ cột của chuyển đổi số quốc gia.

Kinh tế số được triển khai từ nền tảng là các giao dịch thực hiện trên không gian số - giao dịch điện tử. Các yếu tố về khung pháp lý để giúp thúc đẩy hợp đồng điện tử có thể kể đến như Luật Giao dịch điện tử, định danh điện tử, chữ ký điện tử, chứng thực giao dịch điện tử, đang được các Bộ, Ngành cho triển khai mạnh mẽ. 

Ls. Nguyễn Trung Nam – Luật sư thành viên cao cấp Dentons Luật Việt, Phó Giám đốc Trung tâm Hòa giải Việt Nam (VMC) thuộc VIAC cho rằng, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giải quyết tranh chấp bằng trọng tài đảm bảo giải quyết tranh chấp an toàn, công bằng hiệu quả hơn. 

Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc ứng dụng công nghệ trong quản trị vụ kiện còn tương đối mới và vẫn chưa được áp dụng nhiều.

“Việt Nam vẫn còn nhiều cơ hội để ứng dụng khoa học kỹ thuật, công nghệ vào xét xử, quản trị vụ kiện và nộp đơn trực tuyến để hoàn thiện hoá toàn bộ quy trình mà không cần văn bản giấy, tăng tính hiệu quả trong hoạt động trọng tài”, ông Nam nhận định. 

Dưới góc độ cơ quan quản lý nhà nước, ông Lê Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Bổ trợ Tư pháp, Bộ Tư pháp cho rằng, nhu cầu giải quyết tranh chấp bằng thương mại điện tử hiện nay đang là vấn đề tất yếu. 

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách, văn bản pháp luật liên quan đến ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số như Luật công nghệ thông tin, Luật giao dịch điện tử 2023 hay Nghị định 52 năm 2013 của Chính phủ về thương mại điện tử…

Tuy nhiên, những quy định pháp luật về thương mại điện tử hiện nay vẫn còn đang rải rác, chưa có văn bản quy định chính thức về quy trình giải quyết tranh chấp thông qua công nghệ đầy đủ. 

Luật Trọng tài Thương mại được ban hành từ năm 2010 đang có rất nhiều quy định ràng buộc trong bối cảnh chuyển đổi số phát triển như vũ bão hiện nay.  

Ông Tuấn cũng chỉ ra những thách thức trong quá trình áp dụng công nghệ thông tin vào hoạt động trọng tài giải quyết tranh chấp. Cụ thể, việc giải quyết tranh chấp trực tuyến sẽ được xác định giá trị pháp lý thế nào, chứng cứ điện tử liệu có được công nhận không và quan trọng nhất là địa điểm giải quyết trọng tài ở đâu khi Luật trọng tài hiện nay quy định địa điểm xét xử là địa điểm pháp lý. 

Đồng quan điểm với ông Tuấn, bà Nguyễn Thị Mai - Tổng thư ký Liên đoàn Luật sư Việt Nam nêu quan điểm, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giải quyết tranh chấp hiện nay cũng còn khá khó khăn đối với những luật sư ở vùng xa, ít có cơ hội tiếp. Đồng thời, thể chế chưa đồng bộ cũng ảnh hưởng đến việc tiếp nhận, áp dụng công nghệ trong hoạt động của các luật sư.

"Luật Trọng tài Thương mại hiện hành đang có nhiều quy định không còn phù hợp, giống như một chiếc áo nhỏ và hẹp so với hoạt động trọng tài trong thời kỳ phát triển của công nghệ thông tin hiện nay", bà Mai nhìn nhận.

Thông tin về việc phát triển ứng dụng công nghệ thông tin đối với giải quyết tranh chấp trong thời gian tới, ông Lê Anh Tuấn cho biết, Bộ Tư pháp đang phối hợp với Hội Luật gia Việt Nam để thảo luận sửa đổi Luật Trọng tài Thương mại 2010, trong đó bổ sung quy định về trọng tài trực tuyến.

Đồng thời tổng hợp, rà soát lại văn bản pháp luật hiện nay, nếu có quy định nào là rào cản, gây cản trở trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giải quyết quyết tranh chấp thì cũng sẽ đề xuất sửa đổi, bổ sung.

Bên cạnh đó, Bộ Tư pháp cũng sẽ đẩy mạnh hoạt động truyền thông nhằm nâng cao nhận thức, của cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp, người dân để hoạt động trọng tài trực tuyến phát triển.

Về phía Liên đoàn Luật sư Việt Nam, bà Mai cho biết, Liên đoàn hiện đang nghiên cứu đề án chuyển đổi số nội bộ. Không chỉ hướng đến mục tiêu cung cấp dịch vụ tiết kiệm, phù hợp với xu thế, mà đề án còn mong muốn hình thành thói quen, thông lệ sử dụng công nghệ thông tin đối với các luật sư trong các hoạt động cấp thẻ, giải quyết khiếu nại.

Thời gian qua, Liên đoàn đã mời chuyên gia, luật sư đang hành nghề trong nhiều lĩnh vực tham gia thảo luận chủ đề về ứng dụng công nghệ thông tin, thương mại điện tử, chữ ký số, hợp đồng điện tử… và được đón nhận tích cực.