Nguồn gốc và một số tập tục cổ xưa của ngày Tết Đoan ngọ

Tết Đoan ngọ âm lịch là một trong những ngày lễ tết truyền thống của Việt Nam và một số nước châu Á. Tết Đoan ngọ hay còn được gọi là tết Đoan dương, được tổ chức vào giờ Ngọ, ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm. Đoan có nghĩa là mở đầu, Ngọ là khoảng thời gian từ 11h đến 13h, ăn tết Đoan ngọ là ăn vào buổi trưa. Đoan ngọ tức là lúc mặt trời bắt đầu ngắn nhất, ở gần trời đất nhất.

Ở Việt Nam, tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên khá dân dã đó chính là Tết giết sâu bọ (hay Tết diệt sâu bọ), được bắt nguồn theo 1 truyền thuyết: Vào một ngày sau vụ mùa, nông dân ăn mừng vì trúng mùa nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo đến ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Nhân dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.

Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản có bánh tro (hay bánh gio), trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Ông lão còn bảo thêm, sâu bọ hàng năm vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng.

Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày Tết diệt sâu bọ.

Có lẽ do gắn liền với văn hóa nông nghiệp nên ngày Tết Đoan ngọ (Tết diệt sâu bọ) hiện nay vẫn được cúng lễ rất chu đáo ở các làng quê Việt Nam.

Theo lệ xưa, vào sáng sớm, người ta ăn bánh tro, chè hạt sen, trái cây và rượu nếp để giết sâu bọ, loại trừ bệnh tật trong người. Thường mọi người ăn rượu nếp ngay sau khi ngủ dậy. Đến đúng giờ ngọ giữa trưa, người dân thôn quê rủ nhau đi hái lá thuốc để chữa các bệnh ngứa ngoài da, các bệnh về đường ruột hay khi cảm mạo. Một số nơi còn có tục nhuộm móng chân, móng tay, tục khảo cây lấy quả, tục treo ngải cứu để trừ tà...

Tuy nhiên, trong đời sống hiện đại, một số tập tục cổ xưa của ngày Tết Đoan ngọ gần như đã biến mất, như nhuộm móng tay đỏ, hái lá thuốc... Dù vậy, truyền thống làm mâm cúng Tết Đoan ngọ vẫn luôn được duy trì ở các gia đình.

Quốc Tiệp (t/h)