Căng thẳng Libya bùng nổ, manh mối về "kho tiền" của cố lãnh đạo Gaddafi bất ngờ hé lộ

Tờ Sunday Times mới đây đưa ra thông tin cho rằng, 422 triệu ZAR tiền mặt (tiền Nam Phi) của nhà lãnh đạo quá cố Libya Muammar Gaddafi bị thất tung nhiều năm qua có thể đã được giấu tại dinh thự của cựu tổng thống Nam Phi Jacob Zuma ở Nkandla.

Theo tờ báo này, số tiền đã được chuyển đến Vương quốc Eswatini láng giềng vào đầu năm nay. Người Libya đã yêu cầu Tổng thống đương nhiệm Nam Phi Cyril Ramaphosa giúp thu hồi số tiền, và Vua Mswati III của Eswatini đã xác nhận sự tồn tại của số tiền này với ông Ramaphosa vào tuần trước, trong cuộc họp tại sân bay Quốc tế OR Tambo.

Nguồn gốc số tiền

Sau khi lên nắm quyền vào năm 1969, nhà lãnh đạo Gaddafi được cho là đã kiếm được hàng tỷ đô la và gửi đến các địa điểm bí mật trên khắp thế giới.

Libya có trữ lượng dầu lớn nhất ở châu Phi và nằm trong số 10 nhà sản xuất dầu mỏ hàng đầu toàn cầu. Tuy nhiên, 6 triệu người dân trong nước đã chứng kiến rất ít sự thịnh vượng mang lại từ dầu mỏ trong “triều đại” của Gaddafi. Đến năm 2010, nước này đã kiếm được hơn 30 tỷ USD doanh thu từ dầu mỏ mỗi năm, nhưng lại có tỷ lệ thất nghiệp cao.

Trong cùng năm đó, một số thông tin chưa được xác nhận cho rằng, Gaddafi đã bán 1/5 trữ lượng vàng của Libya với giá 1 tỷ USD và dường như đã bỏ vào tài sản của mình, thông qua nhiều tài khoản và công ty bí mật khác nhau, bao gồm cả quỹ tài sản có chủ quyền của Libya. Ngay sau đó, ông bị giết trong một cuộc nổi dậy ở nước này.

Kể từ khi ông qua đời, các nhà chức trách đã tìm kiếm số tiền mà Gaddafi chuyển ra khỏi đất nước nhưng vẫn không phát hiện được dấu vết nào.

Quan hệ với Nam Phi

Cựu Tổng thống Nam Phi Zuma là một người ủng hộ lớn đối với nhà lãnh đạo Gaddafi và phản đối sự can thiệp quân sự của NATO vào Libya trong cuộc nổi dậy năm 2011.

Tờ Mail & Guardian thời điểm đó từng đưa tin, Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton được thông báo rằng ông Zuma đã bí mật nhận tiền từ ông Gaddafi. Nhà lãnh đạo Zuma đã đến thăm ông Gaddafi vào năm 2011, và theo tờ Sunday Times, đó là lúc hai người sắp xếp để chuyển tiền ra khỏi đất nước.

Vào năm 2014, tờ Sunday Independent đưa tin rằng, các lực lượng đặc biệt từ thời apartheid đã được sử dụng để mang tài sản đến Nam Phi và tài sản ban đầu được cất giữ tại Gauteng.

Những tài sản này được báo cáo là chưa bao giờ được thu hồi và tách biệt với 10 tỷ ZAR mà cựu Bộ trưởng Tài chính Pravin Gordhan đã trao lại cho Libya vào năm 2013. Số tiền 10 tỷ vốn được thu hồi từ các tài khoản tại Nam Phi của Cơ quan Đầu tư Libya, Danh mục Đầu tư Libya Châu Phi và Công ty Đầu tư Libya Châu Phi - tất cả đều được liên kết với ông Gaddafi.

Ai quản lý tiền cho nhà lãnh đạo Libya?

Bashir Saleh được cho là nhân vật quản lý tài sản của gia đình Gaddafi và cũng là người đứng đầu Danh mục đầu tư châu Phi Libya, một quỹ tài sản có chủ quyền của Libya, đầu tư vào cận Sahara.

Saleh bị bắt trong cuộc nổi dậy năm 2011, nhưng trốn thoát một cách bí ẩn đến Nigeria. Sau đó, ông đi du lịch đến Pháp, trước khi đến Nam Phi.

Theo một báo cáo của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, một số nguồn tin công khai và cá nhân đã xác nhận Saleh là người quản lý các quỹ từ chế độ cũ của Libya và đem cất giấu ở Nam Phi và trên khắp lục địa.

Năm 2011, ông đã chuyển 800 triệu USD từ tài khoản Standard Bank ở Nam Phi sang chi nhánh ngân hàng CFC Stanbic ở Kenya, Liên Hợp Quốc cho biết. Báo cáo năm 2017 cũng cho hay, Saleh hiện đang cư trú, hoặc ít nhất là người thường xuyên đến Nam Phi. Trong những năm qua, ông cũng đã sống ở Eswatini, theo một số báo cáo khác.

Cảnh sát Nam Phi đã biết về sự hiện diện của Saleh ở Nam Phi ít nhất là từ năm 2013. Vào thời điểm đó, cựu Bộ trưởng Cảnh sát Nathi Mthethwa nói rằng Saleh - người nằm trong danh sách truy nã gắt gao nhất của Interpol - đã không bị bắt vì không có hiệp ước dẫn độ giữa Libya và Nam Phi.

Saleh là khách mời trong sự kiện 100 năm thành lập đảng ANC ở Mangaung và cũng được nhìn thấy tại hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS) ở Durban năm ngoái.

Giao dịch

Báo cáo của Liên Hợp Quốc cáo buộc rằng, có thể đã có một nỗ lực sử dụng số tiền bị đánh cắp từ Libya để thanh toán cho một thỏa thuận vũ khí trị giá nhiều tỷ USD. Năm 2013, đại diện Libya đã đến Nam Phi để mua xe tăng và trực thăng tấn công.

Một số tiền lớn đã có sẵn và các cuộc đàm phán dường như khá tiến triển, báo cáo cho biết. Các nhân chứng cho rằng xe tăng và máy bay trực thăng đã được trả bằng "tài sản giấu kín của chính quyền Gaddafi ở Nam Phi”.

Tuy nhiên, bản báo cáo lưu ý rằng Chính phủ Nam Phi đã không đáp ứng giao dịch nói trên.